"Üretim için dağıtım özelleştirmeleri beklenmemeli"
Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği'nin (TÜSİAD), ''Türkiye Enerji Stratejisi'' başlıklı raporunda, üretim özelleştirmeleri için dağıtım özelleştirmelerinin beklenmemesi gerektiği vurgulandı.
TÜSİAD, "Türkiye Enerji Stratejisi" başlıklı rapor dizisinin ilk üç raporunu, düzenlenen seminer ile tanıttı.
Enerjide arz güvenliği sorununa somut öneriler getirebilmek amacıyla yayımlanan dizinin ilk üç raporu, EDB Danışmanlık Yöneticileri Fulya Başve Seçkin Ülgen tarafından hazırlandı.
Söz konusu raporlara göre, 2008 yılı içerisinde bile sistem güvenliğinin tehlikede olduğuna işaret eden bazı göstergelerin mevcudiyeti, enerjide arz güvenliği endişelerini artırıyor.
Arz açığının oluşmasının engellenmesi için yatırımın şart olduğu vurgulanan raporda, "Enerji Bakanlığı, 2020 yılına kadar elektrik sektöründe yüzde 150 ek kapasite yatırımları gerekeceğini öngörmekte. Bu hedefe ulaşılabilmesinin yolu ise enerji sektöründe serbestleşme ve özelleştirme sürecinin hızlandırılmasına bağlı" denildi.
Raporda, enerjide arz güvenliğinin ve sürekliğinin sağlanmasının, ancak rekabet ve yatırım ortamını kuvvetlendirecek yapısal reformların gerçekleştirilmesi yönündeki siyasi irade ile mümkün olacağına işaret edildi.
Liberal bir piyasanın oluşturulmasının, gerek Türk iş dünyası gerekse Türkiye'nin AB müzakere süreci açısından önemli olduğuna işaret edilen raporda, Avrupa enerji politikasının arz güvenliğinin sağlanmasında ve enerjinin rekabetçi fiyatlardan temininde, ulusal kamu idaresinin piyasadaki hakimiyetinin azaltılmasını, piyasada şeffaflığın sağlanmasını ve dağıtım ve üretim faaliyetlerinin ayrıştırılmasını öngördüğü aktarıldı.
Elektrik enerjisi reformunun temel unsurları
Raporda, sürdürebilirlik ilkesi üzerine kurgulanan elektrik enerjisi reformunun özelleştirme ile tamamlanan beş temel unsuru; fiyatların piyasada belirlenmesi ve şeffaflıkla uygulanması, teknik altyapının piyasa dinamiklerini karşılayacak şekilde tesis edilmesi, eşit taraflar arasında ve bu bağlamda özellikle kamu-özel sektör arasında ayrım yapılmaması, bir takvim dahilinde tümüyle serbestleşecek olan piyasada herkesin sisteme erişim ve sistemi kullanımının güvence altına alınması, piyasanın idari ve mali açıdan bağımsız bir düzenleyici otorite tarafından yönetilmesi olarak sıralandı.
Birbirini bütünleyen bu unsurlardan birinin veya birkaçının göz ardı edilmesi ve geçiş dönemi süresinin gereğinden fazla uzun tutulmasının, sistemdeki artan belirsizliğe paralel olarak arz güvenliği sorununa da yol açtığına işaret edilen raporda, halen geçiş dönemi olarak adlandırılan bir dönemin yaşandığı, ancak bu dönemin ne zaman sona ereceğinin bilinmediği, Türkiye elektrik piyasasında piyasada güven oluşturacak ve belirsizlikleri giderecek açık ve somut hedefler içeren bir tepe stratejisine her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyulduğuna dikkat çekildi.
Şebeke altyapısının önemi
Raporda, rekabetçi piyasa ortamının en önemli belirleyici unsurunun, elektrik maliyet ve satış fiyatları olduğu belirtilerek, ikili anlaşmalar piyasasının oluşturulabilmesi ve piyasa yapısını geri dönülmez şekilde etkileyecek ilave yapılanmalara gidilmeksizin, arz güvenliğinin sağlanması için ilgili mevzuatta enerji alım maliyetinin tarifelere doğrudan yansıtılacağı düzenlemelerin yapılması gerektiği kaydedildi.
Üretim tesislerinin sisteme bağlantılarının sağlanması ve üretilen enerjinin kesintisiz olarak tüketim noktalarına ulaştırılmasının, üretim yatırımlarının gerçekleştirilmesi kadar önem verilmesi gereken bir konu olduğu ifade edilen raporda, şu görüşlere yer verildi:
"Yeni üretim yatırım ihtiyacı dikkate alındığında, şebeke altyapısının ne denli kritik bir önem taşıdığı açıkça görülecektir. Bu kapsamda kamu niteliği devam eden TEİAŞ ve dağıtım şirketlerinin gerekli şebeke yatırımlarını zamanında kullanıma hazır hale getirilebilmelerinin sağlanması gerekmekte.
Kamu niteliği devam etmesi öngörülen iletim sistem işletmecisi, idari ve mali açıdan özerk bir yapıya kavuşturulmalı. Şeffaflığı sağlamak ve giderek etkinliğini yitiren izleme, yönetme ve karar verme işlevlerine de işlerlik kazandırmak üzere güvenilir bilgi üretilmeli ve bu bilgiye erişimi sağlayacak altyapı kurulmalı."
Liberalizasyondaki gecikme
Raporda, enerjide arz güvenliğinin sağlanmasına ilişkin sıkıntıların, Türkiye'de enerji piyasalarının serbestleşme sürecinin öngörülen şekilde işlememesinden kaynaklandığına dikkat çekilerek, "Liberalizasyondaki gecikme, ülkeyi gelecekte arz sıkıntısı riski ile karşı karşıya bırakmakta" denildi.
Gerekli yenileme ve genişleme yatırımlarının özel sektör tarafından yapılması ilkesine yer veren, ancak bugüne kadar uygulanmayan strateji belgesinin, Türkiye ve dünya enerji pazarının gerçekleri doğrultusunda ve sektörün tüm paydaşlarının görüşleri alınarak yenilenmesi gerektiğine işaret edilen raporda, "Üretim özelleştirmeleri için dağıtım özelleştirmeleri beklenmemeli. Üretim özelleştirilmelerine de ivedilikle başlanması, serbest piyasa oluşumunu ivmelendirecektir" görüşü aktarıldı.
Raporda, kamu ve özel sektör arasında ayrımına yol açan uygulamaların kaldırılması gerektiği, elektrik üretim tesislerinin işletme dönemi öncesine ilişkin izin ve onaylarının öncelikli olarak gerçekleştirilmesinin arz güvenliği sorununun daha uzun bir döneme yayılmasını önleyeceği, gerçek maliyetlere dayalı rekabetçi, şeffaf ve sürdürülebilir bir piyasa yapısı oluşturulması, düzenleyici istikrarın sağlanması ve yatırım ortamının iyileştirilmesi için bağımsız düzenleyici ve denetleyici kurumların idari ve mali açıdan özerkliklerinin Anayasal güvenceye kavuşturulması, enerji piyasalarının yanı sıra, bunların tamamlayıcısı olarak türev piyasalarının da kurulması gerektiği vurgulandı.
Raporda, risk yönetiminde finansal piyasa araçlarının da kullanılabilmesini sağlayacağı, bu durumun, yatırım kararları alınırken en temel belirsizliklerden biri olan uzun dönemli piyasa fiyatlarına ilişkin tereddütleri de gidereceği görüşlerine yer verildi.
